vertigo (film)

• vertigo, amerikan sinemasının eşsiz klasiklerindendir. ingiliz yönetmen alfred hitchcock’un kariyerindeki en özel ve olağanüstü incelikle işlediği en önemli filmidir. birçok sinema eleştirmeni, yönetmen ve kuruluşa göre film, 20. yüzyılın en önemli başyapıtlarındandır. filmle ilgili birkaç detayı, filmi izlemiş olan okurlarla paylaşacağım;
  
  --- spoiler ---
  
  —film çatı katı kovalamaca sahnesi ile başlar. bu sahneyi dikkatle izleyenler kolayca fark edeceklerdir ki, ilgili sahne, 1999 yapımı matrix’te yer alan ajan smith-polis- trinity kovalamacısına oldukça benzer. matrix’in ilhamını o tarihte 40 yılını dolduran bir filmden alması, filmin hiç eskimeyecek bir klasik olduğunu bize gösteren sadece bir kanıttır. (her iki filmde de çatıdaki kovalamacada 3 farklı kişi/karakter vardır; bunlar “suçlu/şüpheli”, polis ve ajan/dedektiftir.)
  
  çatı katı kovalamaca
  
  —filmde yer alan intihar sahnesi, filminde geçtiği ve san francisco şehrinin dünyaca ünlü golden gate köprüsünün fort point noktasında gerçekleşir. o kadar etkileyici ve gerçekçi bir sahnedir ki, kurban, hiç tereddüt etmeden soğuk sulara kendini bırakır. burada verilen fotoğraflar hitchcock’un neden büyük bir sinemacı olduğunu bizleri şaşırtarak gösterir. ayrıca filmde yer alan scottie ve judy'nin plaj sahnesi, görsellikte tamamen aşmış olup, evinizin duvarlarınızı süsleyecek güzellikte ve mükemmelliktedir.
  
  golden gate fort point
  at the coast scene
  
  —vertigo bilinen anlamında beyin-kulak merkezli, baş dönmesi ve bulantıya sebep olan, hastada sahte bir baş ve ortam dönmesi hissi yaratan bir hastalıktır. ancak filmin başrolü dedektif hem vertigo’dan hem de yükseklik korkusundan (akrofobi) muzdariptir. dolayısı ile ikisinin birleşimi hayatını zindana çevirmekte, bir çok tehlikeli durumda işini zorlaştırmaktadır.
  
  —san francisco şehrinin doğası itibarı ile (volkanik yüzey) şehrin iniş-çıkışlı yolları filmde fazlasıyla gösterilir. özellikle araba takip sahnelerinde, oyuncularla birlikte seyirci de bu yollarda iz sürer. böylesi bir korku klasiği için bulunmaz nimettir çünkü filmde de hem asıl karakterin hem de yardımcı oyuncuların, psikolojilerinin sürekli inişli çıkışlı halini görürüz. bu mükemmel bir sinemasal anlatıdır.
  
  streets of san francisco
  2nd image
  
  —dedektif scottie, madeleine’nin izini sürerken, madeleine ve diğer yan karakterler dedektife sürekli beklemediği cevaplar verirler. öyle ki, kendi arkadaşı midge bile dedektifin akıl sağlığını yitirmeye başladığını düşünüp, onun adına endişelenir. scottie’nin kendisi de sürekli akli git-geller yaşamaktadır. bu, kendisine karşı işlenen planın kusursuz işlemesinden dolayıdır. çünkü filmin başında dedektifden bu görevi yapmasını isteyen eski okul arkadaşı ve madeleine'in kocası gavin, dedektifin zaaflarını bilmekte ve cinayetten yırtmak için, dedektifi delirtecek planlar yapmaktadır. bu şeytani planları, “basic instict/ temel içgüdü” film serisinin ikisini de izleyenler hatırlayacaktır. temel içgüdü’de fazlaca “vertigo” referansları bulunmaktadır.
  
  —gizem, şüphesiz ki hem sinemada örneklerini çokça gördüğümüz, hem de gündelik hayatımızda bizi hayata bağlayan ve yaşadığımızı bize hissettiren, içinde merak, heyecan, takıntı, şüphe, korku vb bir çok duyguyu barındıran oldukça karmaşık bir histir. başrol dedektifin aşkının ana temeli, sarışın kadının kendisine vermiş olduğu gizem duygusudur. işte filmin kilit noktası tam da burasıdır. dedektif sarışın kadına güzelliğinden çok, kadının hayatındaki karmaşıklığı anlama çabasından dolayı ve duygusal tepkilerine cevap aradığı için aşık olmuştur. hollywood ve diğer ülke sinemaları kadınların gizem dolu olmasına çok önem verirler. gizemli kadın figürünün hollywood’da en çok bilinen tasviri, muhteşem güzellikte olan dönemin starı “rita hayworth”ın oynadığı 1946 tarihli “gilda” rolüdür/filmidir. bu rolü oynayan rita hayworth aynı zamanda diğer mükemmel gizem başyapıtı, mulholland dr. daki en önemli yan karakter camilla’nın, sahte/takma adına referans olmuştur. ayrıca mulholland dr. daki camilla rhodes ismi de (sarışın olan fake camilla), vertigo'daki carlotta valdes isminden türetilmiştir. dolayısı ile bu üç filmin sondan başa doğru tek yönde referansları vardır.
  
  rita hayworth - "gilda"
  camilla named herself "gilda"
  carlotta valdes
  camilla rhodes (false one)
  
  —daha önce hollywood yapımı polisiye ve suç filmlerinin bir çok örneğini izleyenler, bu filmlerdeki bazı klişe konu başlığını hatırlayacaklardır. başroldeki adam, görevini bırakmış ve emekliye ayrılmıştır. ancak günün birinde biri, tüm becerilerini kullanacağı son bir görevi ondan yapmasını rica eder. emekli adam başta görevi reddeder ancak işin içine girmeye başladıkça, ya eski avcı içgüdülerine karşı koyamaz ve işi alır ya da daha önce hiç yaşamadığı bir duyguyu yaşadığı için görevi üstlenmeyi kabul eder. işte vertigo’da ikinci şık gerçekleşmekte, dedektif daha önce hiç tatmadığı, “görev objesine büyük ve tutkulu bir aşkla bağlanma” yaşayarak görevi kabul etmektedir.
  
  —filmin sahnelerinde yer alan bir çok mekanda, bir çok renk skalası, yönetmen tarafından bilinçli olarak izleyiciye aktarılır. burada yönetmenin filmindeki detaylara ne kadar önem verdiğine şahit oluruz. yönetmen hem mekanlardaki renklerle gözümüzü canlandırmış, hem de bu mekanlarda yer alan detayları biz fark edemeden dedektifin ustaca yaptığı ipucu yakalama becerilerini bizlere göstermiştir. ilgili mekanlar; müze, mezarlık, kilise, bahçe, otel, golden gate iskelesi, restoran, ikinci otel ve filmde olağanüstü fotoğrafların verildiği “çiçekçi” sahneleridir.
  
  mezarlık
  çiçekçi
  kilise
  müze
  restoran
  
  —filmin son sahnesinde rahibe'nin judy'e, akşam karanlığı ve gölgelenmenin etkisiyle korkutucu bir varlık olarak görünmesi ve sonrasında judy'nin ölümü trajik ve oldukça gerilimlidir. kilise çanını çalmaya gelen rahibe, bilmeden bir kadının ölümüne sebep olmuştur. judy, yerine geçtiği madeleine ile aynı "karma"yı yaşayıp ölmüştür. scottie yaşamı boyunca bu olayın vicdan azabıyla yaşayacak, ve bu travmadan asla kurtulamayacaktır.
  
  --- spoiler ---
  
  zamansız bir gerilim klasiği olan film, gerçek sinemanın ne olduğunu tanımlayan mükemmel bir sanat yapıtıdır.
  
  edit : film sahnelerini içeren ve önceden ekşi görsele yüklenen fotoğraflar, moderasyon tarafından kaldırıldığı için entry editlenmiştir.