mary stuart ^*

• calkantili yasamiyla, tarihciler kadar yazarlari ve bestecileri de etkilemis olan iskocya kralicesi mary stuart, 1542-1587 yillari arasinda yasamistir. iskocya'nin en son katolik kralicesi ünvanina sahip mary stuart, soyu stuart hanedanligindan gelen babasi 5.james'in ölümü üzerine daha dokuz aylikken kralice tacini giymis. 8.henry, ingiliz ve iskoc kralliklarini birlestirme emeliyle oglu edward ile mary'nin besikkertmeleri olmalarini önermisse de, bu teklif dönemin glasgow yüksekrahibi (archbishop) david beaton tarafindan onaylanmamis. bu rahip, soylu bir fransiz aileden gelen mary'nin annesi marie d'guise'nin iliskileri ve yardimlari araciligiyla, mary'nin ileride fransa krali olacak francis valois ile evlenmesini planlamis. kücük prenses, egitimi icin alti yasinda fransa'ya gönderilmis.
  
  onalti yasinda (1558) francis ile evlenen mary stuart, iki yil sonra kocasinin tahta gecmesiyle fransa kralicesi olmus. buyukannesi margaret tudor sayesinde 8.henry'nin cocuklarindan sonra ingiltere tahti icin hak iddia edebilecek ilk kisi olan mary, kocasi bir av sirasinda yakalandigi kulak iltihabinin ardindan hastalanip hayatini kaybedince dul kalmis ve fransa'nin siyasi ortaminin iyice karismasi üzerine ülkesi iskocya'ya geri dönmüs.
  
  geri dönüsünde, protestanlar'in siyasi nüfuzlarini iyice arttirdigi, latince mass okumanin yasaklandigi ve iskocya'daki fransiz askerlerinin artik istenmedigi bir ortamla karsilasan mary stuart, duruma ayak uydurmak zorunda kalmis ve protestanlar'in (yari öz kardesi james stuart) liderligindeki bir hükümetle calismayi kabul etmis. 1565 yilinda kuzeni katolik henry stuart (lord darnley) ile evlenince, moray dükü james stuart ve diger protestan soylularin düpedüz isyaniyla karsilasan mary, bunu zar zor bastirmayi basarabilmis. ancak kocasi (ve kuzeni) lord darnley, cok gecmeden kendi iktidar istekleriyle mary'nin karsisina dikilmis. tahta ortak olmak isteyen lord darnley, ayrica mary kendisine cocuk veremeyip ölürse taht varislerinin kendi varisleri olmasinda israr etmis ve mary'i böylece kendinden iyice sogutmaya baslamis.
  
  mary'nin sekreteri ve danismani, italyan diplomat david rizzio'dan pek hoslanmayan lord darnley, daha bir sene önce kraliceye karsi ayaklanan protestan lordlar ve moray düküyle isbirligi yaparak, rizzio'ya mary'nin malikhanesi holyrood satosunda suikast duzenlenmesine ön ayak olmus. mary stuart, rizzio'nin katlinden (bkz: mendelssohn senfoni no 3) sonra lord darnley ile birlikte, bothwell dükü james hepburn'ün yanina yerlesmis ve bu olaydan iki ay sonra, ileride 1.elizabeth'in ardindan ingiltere krali olacak olan oglu 6.james'i (lord darnley'den) dogurmus. bu sirada james hepburn ile yasak bir ask yasamaya baslayan mary stuart, kocasini, 1567 yili baslarinda, bir hastalik tedavisi bahanesiyle edinburgh'a götürmüs. o ne tesadüf ki, lord darnley, kaldigi evde gerceklesen bir bomba patlamasinda hayatini kaybetmis. rivayete göre bu aslinda, gizli asiklar bothwell dükü james hepburn ve mary stuart'in birlikte planladiklari bir cinayetmis. (mary'nin bothwell'e yazdigi mektup ve soneler sonralari cinayet delili olarak ortaya cikarilmis) bothwell dükü, usul icabi yargilanmis ve beraat etmis. bu olaydan üc ay sonra, bothwell dükü karisini bosamis ve mary stuart ile evlenmis. mary'nin bu evliligini onaylamayan iskoc soylulari tekrar ayaklanmislar. kraliyet ordusu, kralice ve bothwell dükü icin savasmayi reddedince, bothwell dükü iskocya'yi kacarak terketmis ve geride kalan mary stuart, soylularin zoruyla tahtini oglu 6.james'e birakmis. bir yila yakin bir süre lochleven adasinda hapse mahkum olan mary, sonunda kacmayi basarmis (1568) ve altibine yakin adam toparlayarak tekrar savasmis. ancak kralice, rakiplerini gene alt edememis ve kuzeni ingiltere kralicesi 1.elizabeth'den siginma talep etmis.
  
  kendisinden sonra ingiliz tahtina varis durumundaki kuzeni mary stuart'dan pek hazetmeyen 1.elizabeth, mary'i ondokuz yil sürecek bir hapse mahkum etmis. mary'nin usagi anthony babbington, elizabeth'e suikast girisimine karisinca, kraliceyi devirip tahta gecme emelleriyle süpheleri üzerine iyice ceken mary stuart, 25 ekim 1586 tarihinde idama mahkum edilmis ve idam, subat 1587'de infaz edilmis.
  
  mary stuart'in ilham kaynagi oldugu ve soprano leyla gencer'e de ün ve basari kazandiran gaetano donizetti operasinin adi maria stuarda'dir.
• (bkz: anne boleyn)
• johann christoph friedrich von schiller'in bir eseri. okuması en zevkli olan kitaplardan biri. ingiliz tarzı soap opera.
  
  iskoçya kraliçesi maria stuart, kocasını öldürmek ve vatan hainliği suçlarından (sırf suçlu bulunup idam edilmesi için kurulan bir mahkemede) suçlu bulunur ve yaşadığı fortheringhay şatosu'nda hapis hayatı yaşamaya başlar. 41 hakimin bulunduğu bu mahkemede, en yakın hizmetkarları bile yalancı şahitlik yaparlar. sütninesi hanna kennedy, muhafızının yeğeni mortimer ve leichester kontu dışındaki herkes, onun ingiltere'yi bölmek isteyen dış güçlerle işbirliği yaptığına ve ingiltere kraliçesi elisabeth'e büyük bir düşmanlık beslediğine inanmaktadırlar.
  
  önceleri ona çok kaba darandığı için kızgınlık duyduğu mortimer'ın ona dayısından getirdiği mektubu gizlice vermesiyle, mortimer'ın ona büyük hayranlık ve sadakatle bağlı olduğunu ama başta dayısı paulet'in bunu anlamaması için hep rol yaptığını öğrenir. leichester kontu'na verilmek üzere onunla bir mektup gönderir ve leichester'a güvenebileceğini söyler.
  
  bu arada fransız sefiri ve bellievre kontu elisabeth'le anjou dükü'nğn evlenme isteğini konuşmak üzere saraydadırlar. elisabeth buna hazır olmadığını belirtir. elisabeth maria'nın öldürülmesi konusunda da kararsızdır. talbot ^* onun affedilmesi taraftarı iken, burleigh baronu w. cecil buna şiddetle karşıdır.
  
  bütün bunlar olurken mortimer, elisabeth'i ona olan bağlılığı ve maria'ya olan nefreti konusunda kandırır ve onun güvenini kazanır. kraliçe bu konudaki kararsızlığı yüzünden mortimer'ı görevlendirir. leichester kontu, maria'nın idamı için oy vermiş olmasına karşın, mortimer'la yaptığı görüşmede maria'ya duyduğu büyük aşkı açıklar. ve elisabeth'e, maria ile görüşmesi için baskı yapar. çünkü yüzyüze gelirlerse maria'nın cezası infaz edilemeyecektir. leichester, kraliçeyi fortheringhay'deki bir av partisinde maria'yı sanki tesadüfmüş gibi görmeye ikna eder. bu görüşmede maria önce yalvaran ve pişmanmış gibi bir tavır takınır ama elisabeth'in hakaret dolu suçlamaları karşısında dayanamayarak içini döker. leichester kraliçeyi oradan uzaklaştırır, herkes şaşkınlık içinde kalır.
  
  mortimer, maria'ya artık hiç af ümidi kalmadığını, arkadaşlarıyla onu gün doğmadan kaçıracağını söyler ve ona aşık olduğunu itiraf eder. az sonra fortheringay şatosu'na kraliçeye bir suikast yapıldığı ama kurtulduğu haberi yayılır. sarayda bir panik yaşanır. burleigh baronu, aubespine kontu'na, kraliçenin bu suikastı fransızların düzenlediğini bildiğini ve fransa ile yapılan ittifakın bozulduğunu açıklar ve onu kovar.
  
  biraz sonra mortimer saraya gelerek leichester kontu'nu, burleigh baronu'nun herşeyi bildiği konusunda uyarır. ama leichtester kontu tüm suçu ona atarak onu hainlikle suçlar ve muhafızlara teslim eder. o sırada mortimer hançerini kalbine saplar ve kendini öldürür.
  
  bu sırada, burleigh baronu da elisabeth'e maria'nın leichester kontu'na yazdığı mektubu okutur. kraliçe uğradığı ihanet karşısında ikisinin de öldürülmesi kararını verir. ama leichester kontu onları kandırmayı başarır. onlara, mortimer'in hainliğini ortaya çıkarmak için, maria ile mektuplaşıp onun ağzından laf aldığını söyler. ce stuart'ın idam kararı imzalanır.
  
  maria, hanna ve diğerleriyle vedalaşır. leichester'a da, elisabeth'in önünde eğilerek onun büyük aşkını kaybettiğini söyler ve gider. leichester odada pişmanlıklarıyla başbaşa kalır.
  
  elisabeth, heyecanla beklemektedir. shrewsbury kontu gelir ve maria'nın hizmetkarının herşeyi itiraf etiğini söyler. kraliçe yeniden tahkikat yaptırmaya karar verir fakat çok geçtir. idamı gerçekleştirdikleri için davison'ı ^* hapse attırır. sonra leichester kontunu ve burleigh baronunu görmek ister ama ikisinin da fransa'ya kaçtığını öğrenir...
• (bkz: maria stuart)
• http://www.marie-stuart.co.uk/index.htm
  ayrıca
  (bkz: tudor)
  (bkz: stewart)
• söylenene göre elizabeth idam kararını imzalamış ancak hemen yerine getirilmesini istememiştir. daha çok "ecelini hızlandıracak" bir yol bulmaya çalışmış (büyük olasılıkla yavaş yavaş zehirleme gibi) ama fikrini açtığı paulet (o esnada mary stuart'tan sorumlu kimse, gardiyan) bunun "vicdanını yok edeceğini ve gelecek soyunun adını kirleteceğini" söyleyerek reddetmiştir.
  
  elizabeth, 1 şubat 1587 günü ölüm fermanını imzalar ve william davison'a teslim eder. kendisi 10 kişiden oluşan kraliyet danışma meclisi'nin üyesidir. rivayet odur ki, 3 şubat günü elizabeth'in bilgisi olmadan meclis toplanır ve infazı derhal gerçekleştirmeye karar verir. 8 şubat sabahı da gerçekleştirilir.
  
  idamın gerçekleştiği elizabeth'e iletildiğinde çok kızdığı, davison ve meclisi kendi bilgisi olmadan hareket etmekle suçladığı söylenir. tabii bu bir kraliçenin kanından kaçmak için küçük bir oyun mudur asla bilemeyeceğiz.
  
  davison tutuklanır, görevi kötüye kullanmaktan 19 ay mahkum olur ancak sonrasında serbest bırakılır.
  
  mary'nin fransa'da defnedilme isteği de reddedilmiştir. vücudu, defnedileceği temmuz ayının sonlarına kadar peterborough katedrali'nde mumyalanmış bir şekilde ve özel bir tabutta muhafaza edilmiştir. mumyalama işlemi nedeniyle iç organları çıkarılmış ve idam edildiği fotheringay kalesi'nde gizlice gömülmüştür. kral james (james vi and i) 1612'de annesinin naaşının yerini değiştirtmiş ve elizabeth'in mezarının karşısına gömülmesini emretmiştir.
• idam edilirken cellat boynuna vurulacak tek darbeyi kaçırmış ve kafasının arka tarafına vurmuştur. ikinci darbe geleseye kadar geçen sürede kraliçenin acı çığlıkları herkesi ağlatmıştır. neticede bahtsız kraliçenin ölümü de acılı olmuştur.
• kendisine şiar olarak hayat felsefesi yapılabilecek en güzel sözlerden in my end is my beginning'i seçmiş, mağlup iskoç kraliçesi.
  
  bu şiar türkçe'ye "başlangıcım, bitişimde saklıdır." olarak çevrilmiş.
  
  ki mary stuart'ın politik kariyerinde 'bitti' denilen yerden kaç defa ayağa kalkabildiğini, idamdan kaç kez yırtabildiğini düşünürsek kendisine tam oturan bu sözü motto olarak kullandığını söyleyebiliriz.
  
  kendisi iktidar oyunununu kazanıp şahsen ingiltere tahtına çıkamadıysa da; ölümünden sonra bile etkisini gösteren binbir türlü entrikayla oğlu james'i elizabeth'in ardından, sadece ingiltere'nin değil birleşik krallık'ın hükümdarı olarak tahta çıkarabilmeyi bilmiştir çünkü elizabeth'in mensubu olduğu tudor hanedanı'nın erkek nesli tükenmişti ve ailenin ana kökten son mensubu elizabeth'ti. uzaktan tahta geçebilcek kral adayı olarak da sadece mary'nin oğlu olan james vardı.
  
  yani kendisinin şahsi bitişi bile oğlunun başlangıcını hazırlamıştır; bu dominatrixin yılmaz hatırası birleşik krallık'ın temellerini biçimlendirmiştir.
• hayatı ''reign'' isimli diziye de konu olan iskoç kraliçesi. dizide fransa sarayında geçen yılları anlatılan kraliçe'nin , 1895 yapımı '' the execution of mary '' isimli, idamını konu alan kısa bir filmi de bulunmaktadır.
• tipik yay burcu kadını
  
  en ufak şekilde mantığını kullanmadan aldığı hissi ve fevri kararlar neticesinde önce oğlundan, sonra tacından, en son da canından olmuştur.